Μάθημα 8: Η Γεωλογική Ιστορία της Ελλάδας

Οι Ενδογενείς Δυνάμεις που Διαμορφώνουν τη Γη

Η περιοχή της Ευρώπης όπου βρίσκεται η Ελλάδα άλλαξε πολύ και πολλές φορές στο παρελθόν. Αυτές οι αλλαγές οφείλονται στις ενδογενείς δυνάμεις που δρουν στο εσωτερικό της Γης.

Οι δυνάμεις αυτές έδρασαν στην περιοχή μας για πολλά εκατομμύρια χρόνια, προκαλώντας τεράστιες μεταβολές, και το πιο ενδιαφέρον είναι ότι ακόμα και σήμερα δεν έχουν σταματήσει να δρουν!

💡 Trivia: Τι είναι οι ενδογενείς δυνάμεις;

Οι ενδογενείς δυνάμεις είναι αυτές που πηγάζουν από το εσωτερικό της Γης, όπως η κίνηση των τεκτονικών πλακών, ο ηφαιστεισμός και οι σεισμοί. Αυτές οι δυνάμεις είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία βουνών, ωκεάνιων τάφρων και τη μετατόπιση των ηπείρων.

Η Σύγκρουση των Γιγάντων: Αφρική και Ευρασία

Η σημερινή μορφή του ελληνικού χώρου είναι το άμεσο αποτέλεσμα μιας τιτάνιας γεωλογικής διεργασίας: της σύγκρουσης της αφρικανικής με την ευρασιατική πλάκα.

Φανταστείτε δύο τεράστια κομμάτια του φλοιού της Γης να κινούνται το ένα προς το άλλο. Κατά τη σύγκλιση αυτών των δύο μεγάλων λιθοσφαιρικών πλακών, αποσπώνται από τα περιθώριά τους μικρότερα τμήματα, τα οποία ονομάζουμε μικροπλάκες. Αυτές κινούνται σχετικά ανεξάρτητα και προκαλούν συνεχείς, τοπικές μικροσυγκρούσεις, διαμορφώνοντας λεπτομερώς το ανάγλυφο της περιοχής μας.

Κινήσεις Μικροπλακών και η Αιτία των Γεωλογικών Φαινομένων

Ας απαντήσουμε στις ερωτήσεις που θέτει το βιβλίο, βασιζόμενοι στις εικόνες (τις οποίες έχετε μπροστά σας στο βιβλίο):

• Ποια είναι η κατεύθυνση της κίνησης της αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας;
  Η αφρικανική λιθοσφαιρική πλάκα κινείται προς τα βορειοανατολικά.
• Ποια είναι η κατεύθυνση της κίνησης της μικροπλάκας της Ανατολίας;
  Λόγω της σύγκρουσης της αραβικής μικροπλάκας με αυτήν της Ανατολίας, η τελευταία αναγκάζεται να κινείται προς τα δυτικά.
• Ποια είναι η κατεύθυνση της κίνησης της μικροπλάκας της Απουλίας;
  Από τη μελέτη της εικόνας 8.1, θα διαπιστώσετε ότι η μικροπλάκα της Απουλίας, στα δυτικά μας, συγκρούεται με την αιγαιακή πλάκα, πράγμα που υποδηλώνει μια κίνηση προς τα ανατολικά ή νοτιοανατολικά.
• Ποια μπορεί να είναι η βασική αιτία για την εμφάνιση των γεωλογικών φαινομένων στην περιοχή μας (σεισμοί, ηφαίστεια, δημιουργία βουνών);
  Η βασική αιτία είναι ο συνδυασμός των συγκρούσεων της αφρικανικής πλάκας με την αιγαιακή, της αραβικής με τη μικροπλάκα της Ανατολίας και της αιγαιακής με τις μικροπλάκες της Ανατολίας και της Απουλίας. Αυτές οι συνεχείς αλληλεπιδράσεις είναι υπεύθυνες για την έντονη σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα, καθώς και για τη δημιουργία των οροσειρών μας.

Το Ηφαιστειακό Τόξο και ο Ορυκτός Πλούτος

Η γενικά έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα στον ελλαδικό χώρο (όπως στη Ροδόπη, στο βόρειο Αιγαίο, στη Λέσβο, στη Χίο κ.α.), η οποία ξεκίνησε με την Αλπική Ορογένεση, σταμάτησε.

Ωστόσο, τα σπουδαιότερα ελληνικά ηφαίστεια, όπως αυτά της Αίγινας, των Μεθάνων, της Μήλου, της Θήρας, της Νισύρου και της Κω, σχημάτισαν ένα εντυπωσιακό ηφαιστειακό τόξο. Αυτό το τόξο έχει μήκος περίπου 200 χιλιομέτρων και εκτείνεται στα νότια όρια της καταποντισμένης πλέον ξηράς, της Αιγηίδας.

Αυτά τα ηφαίστεια δεν ήταν απλώς πηγές λάβας και τέφρας. Υπήρξαν τα «εργαστήρια» πολύτιμων ορυκτών πρώτων υλών, τις οποίες ο άνθρωπος χρησιμοποίησε ακόμη από την προϊστορία, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των πολιτισμών μας.

💡 Trivia: Οψιδιανός από τη Μήλο

Ένα από τα πιο γνωστά ορυκτά που προέρχονται από τα ελληνικά ηφαίστεια είναι ο οψιδιανός, ένας φυσικός ηφαιστειακός υαλός. Η Μήλος ήταν μια από τις σημαντικότερες πηγές οψιδιανού στη Μεσόγειο κατά τη Νεολιθική περίοδο. Λόγω της οξύτητας και της κοφτερότητάς του, χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή εργαλείων και όπλων, και εμπορευόταν σε όλο το Αιγαίο, δείχνοντας τη σημασία του ορυκτού πλούτου της Ελλάδας από πολύ παλιά.

Το Νεαρό των Βουνών και το Έντονο Ανάγλυφο

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Ελλάδας είναι ότι τα βουνά της, από γεωλογική άποψη, είναι νεαρά. Αυτό σημαίνει ότι έχουν σχηματιστεί σχετικά πρόσφατα στην γεωλογική ιστορία της Γης.

Επειδή είναι νεαρά, δεν έχουν υποστεί ακόμα έντονη διάβρωση. Αντίθετα, σε παλαιότερες οροσειρές, όπως για παράδειγμα τα Ουράλια, η διάβρωση έχει λειάνει και "φθείρει" τις κορυφές.

Ως αποτέλεσμα αυτής της γεωλογικής νεότητας, το ελληνικό ανάγλυφο είναι γενικά έντονο και ορεινό, με απότομες κλίσεις και εντυπωσιακά τοπία. Οι πεδινές εκτάσεις είναι σχετικά μικρές, χαρακτηριστικό που διαμορφώνει και την αγροτική και οικιστική μας πραγματικότητα.

Αξιολογώ τι έμαθα: Ερωτήσεις Σχηματισμού Προτάσεων

Αγαπητοί μαθητές, ας αξιολογήσουμε τι μάθαμε σχηματίζοντας προτάσεις με τις παρακάτω λέξεις:

1. Πίνδος:
   Η Πίνδος είναι μια από τις σημαντικότερες οροσειρές της Ελλάδας, η οποία δημιουργήθηκε κατά την Αλπική Ορογένεση.
2. Ιζηματογενή πετρώματα:
   Ο βυθός της Τηθύος θάλασσας γέμιζε με ιζηματογενή πετρώματα, τα οποία αργότερα πτυχώθηκαν και σχημάτισαν τα βουνά.
3. Αιγαιακή μικροπλάκα:
   Η αιγαιακή μικροπλάκα είναι ένα ενεργό τμήμα του φλοιού της Γης, οι κινήσεις του οποίου συμβάλλουν στη διαμόρφωση του Αιγαίου και στην εμφάνιση σεισμών.
4. Ηφαιστειακό τόξο:
   Το ηφαιστειακό τόξο του νότιου Αιγαίου, με ηφαίστεια όπως της Σαντορίνης, είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γεωλογικά φαινόμενα της χώρας μας και πηγή πολύτιμων ορυκτών.

Αξιολογώ τι έμαθα: Σωστό ή Λάθος;

Ας χαρακτηρίσουμε τις παρακάτω προτάσεις με (Σ) αν είναι σωστές, και με (Λ) αν είναι λανθασμένες:

1. Η Ελλάδα άρχισε να παίρνει περίπου το σχήμα που έχει σήμερα κατά τα τελευταία δύο εκατομμύρια χρόνια.
   (Σ) Σωστό. Η γενική μορφή διαμορφώθηκε περίπου τότε.
2. Η Μεσόγειος είναι απομεινάρι της Τηθύος θάλασσας.
   (Σ) Σωστό. Η Τηθύς ήταν η αρχαία θάλασσα από την οποία προήλθε η Μεσόγειος.
3. Ο ελληνικός χώρος δημιουργήθηκε με την Καληδόνια Πτύχωση.
   (Λ) Λάθος. Ο ελληνικός χώρος δημιουργήθηκε με την Αλπική Πτύχωση, όχι την Καληδόνια.
4. Η ορογένεση στην Ελλάδα ξεκίνησε από τα ανατολικά, «μεταναστεύοντας» στο πέρασμα εκατομμυρίων ετών προς τα δυτικά.
   (Σ) Σωστό. Αυτή ήταν η πορεία της Αλπικής Ορογένεσης στον ελλαδικό χώρο.

Ελπίζω το μάθημα να ήταν διαφωτιστικό! Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!